Ja si paguhet më pak një prind me leje lindjeje

Sipas ligjit, për të përfituar leje lindjeje, gruaja duhet të ketë punuar e siguruar, në vendin tonë, 12 muaj kalendarikë me ose pa ndërprerje në një ose disa qendra pune. Gjatë shtatzënësisë duhet të ketë punuar të paktën një javë.

Të drejtën për leje kujdesi ndaj fëmijës e ka edhe babai ose birësuesi i siguruar, nëse këtë të drejtë nuk e ushtron apo nuk ka kushte për ta përfituar nëna.

Ligji për Sigurimet Shoqërore saktëson se prindi me leje lindjeje do të paguhet sa 80% e pagës neto për gjashtë muajt e parë të lejes dhe sa 50% e pagës neto për gjashtë muajt e dytë të lejes.

Përpara se të ndryshonte Ligji i Sigurimeve Shoqërore në vitin 2014, një prindi i paguhej më shumë leja e lindjes; kjo pasi me ligjin e mëparshëm leja e lindjes llogaritej mbi pagën bruto, që është më e lartë se ajo neto.

Konkretisht, nëse marrim në konsideratë pagën minimale (34.000 lekë) para ndryshimit të ligjit, prindi me pagë të deklaruar 34.000 lekë, përfitonte 80% të pagës bruto, pra konkretisht 27.200 lekë për 6-mujorin e parë dhe 50% të pagës bruto, pra 17.000 lekë në muaj për 6-mujorin e dytë, ndërsa pas ndryshimit të ligjit i njëjti prind me të njëjtën pagë prej 34 mijë lekësh përfton 80% të pagës neto, pra afërsisht 24.000 lekë për 6-muajt e parë të paslindjes dhe 15.000 lekë për 6-mujorin e dytë pas lindjes. Pra, prindi merr 3.200 lekë në muaj më pak në 6-mujorin e parë dhe 2.000 lekë në muaj më pak në 6-mujorin e dytë.

Ndërkohë, për pagën maksimale prej 150 mijë lekësh, një prind përfiton 94 mijë lekë me ligjin e ndryshuar në vitin 2014, aktualisht në fuqi. Ndërkohë, nëse përllogaritja do të bëhej mbi bazën e pagës bruto, atëherë një prind do të përfitonte 120 mijë lekë.

Pra, ndryshimi i konceptit të bazës, me të cilën bëhet përllogaritja e pagesës së lejes së lindjes, bën që një prind me pagë 150 mijë lekë të marrë 26 mijë lekë më pak me ligjin aktual në fuqi.

Duke qenë se informaliteti i lartë është një tjetër faktor, që ndikon në uljen e vlerës së pagesës për lejet e lindjeve të prindërve, Instituti i Sigurimeve Shoqërore në faqen zyrtare iu bën apel qytetarëve që të shmangin marrjen e pagës së padeklaruar.

“Kërkoni që kontributet e sigurimeve shoqërore t’iu paguhen mbi pagën reale, me të cilën paguheni! Nëse ua ofrojnë, mos pranoni zarfe page në dorë nga punëdhënësit tuaj! Kjo, jo vetëm është shkelje që dënohet nga ligjet shqiptare, por ndikon direkt në uljen e përfitimeve, që vijnë nga pagesa e kontributeve të sigurimeve shoqërore.”

E pavarësisht thirrjes, mungon një mekanizëm për ta zgjidhur këtë situatë në terma afatgjatë.

Fondi i pagesës së lejeve të lindjeve, në rritje, lindjet, në rënie

Pavarësisht së leja e lindjes paguhet më pak dhe lindshmëria në Shqipëri ka rënë (sipas të dhënave të siguruara nga INSTAT), fondi që shkon nga sigurimet shoqërore për pagesat e lejeve të lindjeve është rritur ndjeshëm nga viti në vit.

Open Data Albania ka bërë një raport mes totalit të vlerës së lejeve të lindjeve, me totalin e numrit të lindjeve në një vit të caktuar, ku pagesa mesatare e barrë-lindjes ndër vite rezulton me një trend rritës.

Për vitin 2020 pagesa mesatare për çdo lindje është 138.878 lekë apo 10.1% më shumë krahasuar me një vit më parë. Open Data Albania analizon se faktorët, që kanë ndikuar në rritjen e pagesës mesatare, janë rënia e numrit të lindjeve, rritja e pagës mesatare për femrat, rritja e shkallës së pjesëmarrjes së femrave në forcën e punës, si dhe rritja e shkallës së punësimit të femrave ndër vite.

Pra, edhe pse fondi i lejeve të lindjeve ka trend rritës çdo vit, kjo nuk reflekton pagesë më të lartë për personat përfitues të lejes së lindjes.

Kjo vërtetohet edhe nga të dhënat që kemi siguruar nga Instituti i Statistikave, ku rezulton se numri i lindjeve të reja në Shqipëri ka trend rënës. Konkretisht, në vitin 2021 janë 3.658 lindje të reja me pak se në vitin 2017.

Ekspertja Morena Boja shkon më tej dhe beson se një përmirësim i ligjit për pagesën e lejes së lindjes mund të ndikojë pozitivisht te shtimi i popullsisë së re.

“Rritja e pagesave të lejes së lindjes, përveç efekteve ekonomike, mund të konsiderohet dhe si një stimul për nxitjen e lindshmërisë në vend. Jetojmë në kohë sfiduese, prandaj Ligji i Sigurimeve Shoqërore duhet të rishikohet dhe të përmirësohet në vazhdim”, – shprehet ekspertja për INA MEDIA-n.

Ligji i Sigurimeve Shoqërore krijon pabarazi

Ekspertë të tjerë deklarojnë se ndryshimi i Ligjit për Sigurimet Shoqërore është urgjent, për të shkuar në nivelin e pagesës së lejes së lindjes në nivelin 100% të pagës bruto. Ylber Gjeta, ekspert punësimi, thotë se minimalisht duhet të jemi në nivelet e rajonit.

“Në Shqipëri informaliteti është i lartë, prandaj minimalisht duhet të llogaritet barrë-lindja mbi pagën bruto të punonjësit. Ndërhyrja në ligj është urgjente, që një prind në vendin tonë të paguhet gjatë lejes së lindjes, sa një prind në Maqedoninë e Veriut. Madje, ligji duhet të llogarisë si bazë për lejen e lindjes edhe pagat mbi 150 mijë lekë, të cilat për momentin nuk iu njihen punonjësve”, – shprehet Gjeta.

Aktivistja Rezearta Çaushaj deklaron se, prindërve në Shqipëri iu taksohen edhe taksat, në momentin që shteti duhet t’i kthejë individit mbrapsht për një periudhë kohe taksat, që ka derdhur gjatë kohës që ka punuar.

“Ky ligj duhet të ndryshojë patjetër, sepse është arbitrar, por sidomos sepse ai gjymton një pagesë, që është në shumicën e rasteve minimale; kjo sepse, siç edhe u vërtetua nga rrjedhjet e viteve të shkuara të pagave në kryeqytet, shumica e punëdhënësve deklarojnë në Tatime një pagë minimale dhe llogaritja e masës së lejes së lindjes bëhet mbi këtë pagë minimale, së cilës pastaj i zbriten taksat”, – shprehet aktivistja.

Më tej Çaushaj deklaron se ky ligj po dëmton më shumë gratë, të cilat bien nën varësinë financiare të bashkëshortit, duke thelluar hendekun e pabarazisë gjinore.

Sakaq, shifrat e siguruara nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore faktojnë se, pavarësisht se të drejtën e lejes së lindjes në Shqipëri e kanë të dy prindërit, shumica që e merr këtë leje janë gratë.

Ligji arbitrar rëndon gratë

Nga të dhënat e marra nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore, rezulton se për vitin 2021 janë marrë 18.139 leje lindjeje nga gratë dhe 769 nga burrat, ndërkohë lindjet për këtë vit janë 27.211, pra nga përllogaritjet rezulton se 8.303 familje vetëm për vitin 2021 nuk kanë përfituar nga leja e lindjes.

Shkak për këtë raport negativ mund të jetë paga e padeklaruar, paga mbi nivelin 150 mijë lekë, qytetarët e larguar jashtë vendit etj.

Në të njëjtën linjë është edhe aktivistja Rezearta Çaushaj, e cila thotë se ligji për pagesën e lejes së lindjes rëndon më së shumti kushtet e grave.

“Efekti i këtij ligji është që prindi, gratë në shumicën absolute, ose lëngon ekonomikisht, ose detyrohet të rikthehet në punë, duke iu mohuar mundësia që ta manovrojë më me lehtësi periudhën e vështirë të paslindjes”, – shprehet aktivistja.

Më tej Çaushaj shprehet se amendimi i ligjit, duke iu dhënë mundësi grave të përfitojnë pagën e pataksuar, është lëvizja e duhur, e kombinuar me përmirësimin e shërbimeve të kujdesit ndaj fëmijëve.

Duke vlerësuar këto qëndrime, ne pyetëm Ministrinë e Shëndetësisë dhe Mirëqenies Sociale, nëse ka propozim për ndryshime në Ligjin e Sigurimeve Shoqërore për sa i përket pagesës së barrë-lindjes. Nga komunikimi institucioni konfirmon se nuk ka propozime për amendime.

Shqipëria, ndër vendet e fundit në rajon

Vendet e rajonit, si Kroacia, Maqedonia e Veriut, Mali i Zi dhe Serbia, e kanë masën e përfitimit nga leja e lindjes sa 100% e pagës bruto. Serbia është vendi me kushtet më të mira për mirërritjen e të sapolindurve, pasi masa e përfitimit të lejes së lindjes është 106% e pagës, sipas një përllogaritjeje të bërë nga Open Data.

Në nivele të ulëta për rajonin qëndrojnë Bosnja dhe Kosova, me një mesatare prej 60%.

Eksperti i ekonomisë në Maqedoninë e Veriut, Abil Baush, sqaron se punonjësi, që shfrytëzon pushimin për shkak të shtatzënisë, lindjes dhe prindërimit, lejen për përkujdesje dhe për mbrojtje të fëmijës, ka të drejtën e kompensimit të pagës së plotë.

“Në Maqedoninë e Veriut masa e kompensimit të pagës gjatë mungesës për shkak të shtatzënisë, lindjes dhe lehonisë është 100% e kompensimit të pagës bazë. Mjetet për kompensimin e pushimit të lehonisë sigurohen nga buxheti i Republikës së Maqedonisë së Veriut”, – thotë eksperti.

Mbrojtja e familjes është një nga premtimet kryesore të partive politike, por, nëse do t`iu referohemi programeve të tyre politike, nuk flitet për një plan konkret për përmirësimin e Ligjit të Sigurimeve Shoqërore, që prek drejtpërdrejt cilësinë e jetesës së qytetarëve, të cilët gjatë gjithë jetës kontribuojnë nëpërmjet taksave.

Nga InaMedia

😍 Fisnike Fida është një nga gratë e trajnuara nga Instituti per Zhvillim dhe Iniciativa Qytetare në kuadër të Projektit “Fuqizimi i rolit të gruas në zonën e Dibrës & promovimi i produkteve vendase” me mbështetjen financiare të Programit të Granteve të Vogla të Komisionit për Demokraci të Ambasadës së SHBA në Tiranë U.S. Embassy-Tirana

✅Historia e një biznesi jo-formal në Grev, Dibër: Bujtinë, djathë, baxho

Fisnikja është një dibrane fisnike, ashtu siç ka emrin. Prej 25 vitesh familja e saj punon në blegtori ,ku me shumë punë dhe lodhje ia ka dalë të ngrejë një tufë prej 200 delesh e qengjash. Prodhimi dhe shitja e bulmetit është profesioni i të gjithë familjarëve të familjes Fida. Shtëpinë e kanë në fshatin Grev të Dibrës, ndërsa lart, në Istok, në Bjeshkën e Fidallaris ku kullosin bagëtinë gjatë verës, kanë ngritur baxhon ku prodhojnë gjalp e djath. “Lodhemi fort. Bagëtia, baxho dhe bujtina që kemi ngritur në bjeshkë para tre vitesh, na mbajnë në këmbë nga mëngjesi në mbrëmje çdo ditë”.

Bujtinën e ngritën në një kohë të vështirë, në prag të pandemisë, por kjo nuk i demoralizoi. Vjet, turistët filluan të rikthehen. Atje, në bjeshkën e Fidallarve-Inoske, ku pamja magjepsëse të ‘ngatërron’ dhe të duket se ndodhesh në malet e Zvicrës, Fisnikja ofron të gjitha gatimet e famshme tradicionale të Dibrës. Turistët jo vetëm që kënaqen nga natyra e bukur, ajri i pastër dhe ushqimi natyral dhe i shijshëm, por kthehen sërisht e sërisht me miq të tjerë. “Të gjitha ushqimet i përgatis dhe i shërbej vetë, tregon Fisnikja. Kam pritur shumë grupe madje deri në 15 veta grupi. Kanë ardhur nga e gjithë bota, nga Gjermania dhe Japonia. Dhe kur turistët kënaqen, më largohet lodhja.”

Familja Fida përbëhet prej 8 persona, nga të cilët vetëm katër anëtarë kanë mbetur në Grev dhe merren me baxhon dhe bujtinën. Të katërt janë të angazhuar në këtë biznes familjar. Kohët e fundit kanë punësuar edhe një bari, pasi është e pamundur për ta të përballojnë ngarkesën. Çdo ditë mbledhin e përpunojnë rreth 1 kuintalë qumësht. Nuk kanë ende një dyqan shitjeje apo pikë shpërndarjeje dhe vazhdojnë të punojnë me porosi individuale. Dhe porositë nuk mungojnë asnjëherë.

Fisnikja, edhe pse nuk ka kohë të marrë frymë nga punët e shumta, nuk i thotë ‘jo’ asnjë mundësie për të marrë pjesë në aktivitete të ndryshme që zhvillohen në Dibër për gratë sipërmarrëse. Çdo aktivitete është një mundësi e mirë jo vetëm për të prezantuar produktet e baxhos dhe shërbimet e bujtinës, por edhe për të shkëmbyer eksperienca me gra të tjera si ajo që, edhe pse janë përballur dhe përballen përditë me sfida, nuk heqin dorë nga përpjekja për të ngritur dhe për të fuqizuar bizneset familjare.

Emrie Lata  është një nga gratë e trajnuara nga Instituti per Zhvillim dhe Iniciativa Qytetare në kuadër të Projektit “Fuqizimi i rolit të gruas në zonën e Dibrës & promovimi i produkteve vendase” me mbështetjen financiare të Programit të Granteve të Vogla të Komisionit për Demokraci të Ambasadës së SHBA në Tiranë U.S. Embassy-Tirana.

Janë një grup prej rreth 10 grash në Staravec të Dibrës që prej vitesh punojnë së bashku. Zona është e njohur për cilësinë e produkteve agro-bujqësore, por veçanërisht të pemëve frutore. Gratë, secila në shtëpinë e vet, prodhojnë komposto, shurupëra dhe reçelëra të llojeve të ndryshme, që nga kumbulla e ftoi, e deri tek boronica; prodhojnë turshi domatesh dhe lakre. Edhe pse punojnë secila në shtëpinë e saj, ato bashkëpunojnë me njëra-tjetrën për prodhimin e produkteve me cilësi. Gratë konsultohen me njëra-tjetrën për mënyrën e prodhimit, paketimit dhe gjetjes së tregut të shitjes, madje edhe për çmimin e çdo produkti. Shumicën e produkteve i shesin tek të afrëmit e tyre që janë larguar jashtë vendit, ose në Tiranë dhe Durrës. Shesin edhe tek llixhat, por tregëtia aty është sezonale, vetëm në atë periudhë të vitit kur dyndën klientët me probleme shëndetësore nga i gjithë vendi.

“Shesim edhe fruta, tregon Emrie Lata, por është shumë e vështirë të gjesh treg. Sivjet nuk arritëm ta shisnim prodhimin.”

Emrija tregon se në shtëpinë e saj janë vetë i pestë dhe vetëm njëri është i punësuar, të tjerët janë të angazhuar në punët e buqësisë. Me prodhimet që shesin e kanë të vështirë të sigurojnë të ardhura të mjaftueshme që u mbulojnë nevojat dhe shpenzimet e vitit.

Familja e Emrijes ka edhe një mulli që punon vetëm pak ditë në muaj. “Mulliri pothuaj nuk punon. Tek-tuk vjen ndonjëri që sjell të bluaj një dorë miell, por të gjitha shpenzimet ia ha rruga dhe nuk ke çfare t’i kërkosh për bluarjen.”

Emrija, ashtu si shoqet e saj në Staravec përballen me vështirësi sociale dhe ekonomike, ajo nuk i ka humbur shpresat. “Do vazhdojmë të prodhojmë dhe të shesim. Kemi klientë që i preferojnë dhe kërkojnë produktet tona, sepse janë cilësore dhe 100% bio. Por, ne kemi nevojë për treg më të madh dhe të sigurt. Me përfundimin e Rrugës së Arbrit shpresojmë që do të arrijmë të lidhemi edhe me tregun e Tiranës. Ndërkohë, në fazën që jemi na nevojitet mbështetja si nga bashkia ashtu edhe nga organizatat.”

Instituti për Zhvillim dhe Inisiativa Qytetare organizoi #workshopin e parë me 25 gra #sipërmarrëse nga
Peshkopia, Pilafa, Tomini, Straveci, Grevi, Maqellara, Rabdishti, Arrasi, Trepeci, Muhurri etj me fokus kryesor fuqizimin e këtyre grave, rritjen e kapaciteteve në mënyra efektive për promovimin e produkteve dhe bizneseve të tyre për t’i kthyer në ndërmarrje konkurruese në vend.

“Megjithëse gratë janë inisiatore të nisjes së një biznesi vendas, janë burrat ata që e regjistrojnë biznesin në emrin e tyre” u shpreh Znj. Denisa Basha, Dr Kabineti – Bashkia Dibër. Ajo shpjegoi më tej rolin e pushtetit vendor në fuqizimin e sipërmarrjeve të drejtuara nga gratë.

Në takim u  diskutuan vështirësitë dhe sfidat qe hasin këto gra në bizneset e tyre informale dhe shprehën dëshirën për të bashkëpunuar me organizata të shoqërisë civile për t’u bërë zëri i tyre.

Në takim u diskutuan edhe rastet studimore të agrobizneseve të suksesshme të udhëhequra nga gratë dhe ndikimin e tyre në komunitet si dhe rëndësinë e rrjetëzimit dhe mentorimit.

Instituti per Zhvillim dhe Inisiativa Qytetare (IZHIQ) po implementon projektin “Fuqizimi i rolit të gruas në zonën e Dibrës & promovimi i produkteve vendase” me mbështetjen financiare të Programit të Granteve të Vogla të Komisionit për Demokraci të Ambasadës së SHBA në Tiranë U.S. Embassy-Tirana.

English Version

#IZHIQ organized the first workshop with 25 women #entrepreneurs from Peshkopia, Pilafa, Tomini, Straveci, Grevi, Maqellara, Rabdishti, Arras, Trepeci, Muhurri, etc. with the main focus on empowering these women, increasing their capacities in effective ways to promote their products and businesses to turn them into competitive enterprises in place.

“Although women are the initiators of starting a local business, it is the men who register the business in their name” said Mrs. Denisa Basha, Cabinet Director – Dibër Municipality. Mrs. Basha explained the role of local government in empowering women-led enterprises.

In the meeting, were discussed the difficulties and challenges that these women face in their informal businesses and they expressed the desire to cooperate with civil society organizations to become their voice.

In the meeting, there was also discussed case studies of successful agribusinesses led by women and their impact on the community, as well as the importance of networking and mentoring.

Instituti per Zhvillim dhe Iniciativa Qytetare (IZHIQ) is impelmenting the project ” Strengthening the role of women in the Dibra area and promotion of local products” financially supported by the Democracy Commission Small Grants Program of U.S. Embassy-Tirana.

#Womenempowerment

#IZHIQ

#Agroturizem

#Produktevendase

#U.S.Embassy

Shqipëria ka avancuar në trajtimin e retinopatisë diabetike.

Si një problem i shëndetit publik që prek rreth 30 000 persona në vend, retinopatia diabetike është shkaku më i zakonshëm i vërbërisë, që mund të parandalohet dhe trajtohet. Pothuaj 1000 persona kanë dëmtime të rënda të shikimit ose janë të verbuar si pasojë e kësaj sëmundje.

Aktualisht institucionet shëndetësore ofrojnë një sërë opsionesh trajtimi, duke përfshirë edhe injeksionet intra vitreale. Një studim i shoqatës Instituti për Zhvillim dhe Inisiativa Qytetare nxjerr në pah dy problematika që konsiderohen prioritare në menaxhimin e kësaj sëmundje: 1) centralizimi i shërbimit, duke u përqendruar vetëm në Qendrën Spitalore Universitare Nënë Tereza; 2) rimbursimi nga shteti për këtë procedurë është i mundur vetëm për një vit. Kjo do të thotë se pacientët që kanë nevojë për trajtimin e vazhdueshëm me procedurën intra vitreal duhet të paguajnë për të gjitha trajtimet e mëtejshme me buxhetin e tyre personal. Kjo mund të bëhet shumë e shtrenjtë dhe e vështirë për disa pacientë.

Raporti studimor nxjerr disa rekomandime, ku përfshin:

• Ofruesit e kujdesit parësor duhet të kenë rol kyç në edukimin e të gjithë pacientëve me diabet sa i përket komplikacioneve të mundshme të diabetit, përfshirë këtu dhe retinopatinë diabetike, si dhe rëndësinë për një kontroll vjetor të syve. Identifikimi i sëmundjes dhe referimi në kohë mund të realizohet nëse do të kryhen dhe investimet e duhura.
• Ofrimi i shërbimeve të duhura sa më afër vendbanimit të pacientëve, duke zvogëluar kështu kostot indirekte që përbëjnë një barrë të madhe financiare dhe sociale për pacientët.
• Ministria e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale dhe institucionet e varura prej saj të përshpejtojnë përgatitjen dhe zbatimin e rregulloreve dhe politikave që sigurojnë mbulim të përshtatshëm financiar të shërbimeve të retinopatisë në skemat e sigurimeve dhe listën e barnave të rimbursueshme, apo duke rritur investimet në infrastrukturë dhe teknologji për të mbuluar boshllëqet e evidentuara nga mjekët dhe pacientët.
• Pilotimi në disa qendra i programit të “screening’’ dhe dokumentimi i rezultateve që kjo sjell për pacientin, duke analizuar kështu dhe kosto-efektivitetin e kësaj qasjeje.
• Ofruesit e kujdesit dytësor dhe tretësor të marrin një rol më të madh lider në bashkëpunimin me shoqatat e diabetikëve, pacientëve me retinopati dhe aktorëve të tjerë të shëndetit për të adresuar mungesat dhe barrierat në sistemin publik.

Linku: https://mailchi.mp/0a38edcbd276/the-management-of-diabetic-retinopathy-in-albania-challenges-and-recommendations?fbclid=IwAR1iWHJQeqvQY_N9pUmlIenVsVitY39S-reCMqOUsVercqC5O06ay5BOD7M

English Version

Albania has made progress in the treatment of diabetic retinopathy.

The IDCI’s study report acknowledges several recommendations, as reflected below:

• Primary care providers should play a key role in educating all patients with diabetes about the potential complications of diabetes, including diabetic retinopathy, and the importance of an annual eye examination. Disease identification and timely referral can be achieved if appropriate investments are made.
• Providing appropriate services as close as possible to patients’ residence, would result in reducing the indirect costs that constitute a large financial and social burden for patients.
• The Ministry of Health and Social Protection along its sub-ordinated institutions should accelerate and advance the drafting and the implementation of regulations and policies that provide adequate financial coverage of retinopathy services in insurance schemes, as well as, in the list of reimbursable drugs, or by increasing investments in infrastructure and technology to cover the gaps identified by doctors and patients.
• Piloting the “screening” program in several health centers, as well as, documenting the results and the impact on patient’s burden, will analyze the cost-effectiveness of such approach.
• Secondary and tertiary care providers take a greater leadership role in collaboration with diabetic associations, retinopathy patients and other health stakeholders to address shortages and barriers in the public system.

Florina jeton një fshat të bukur, një nga më të bukurit në Shqipëri. Rabdishti ndodhet vetëm pesë kilometra larg Peshkopisë dhe përfundimi së shpejti i rrugës që i lidh bashkë do ta kthejë shumë shpejt edhe në një nga zonat më të vizitura në veriun e vendit. Fshati i gurtë, si një miniaturë e qyteteve pasuri të UNESCO, Beratit dhe Gjirokastrës, mbetet një mister ende i pazbuluar jo vetëm më të huajt, apo shqiptarët brenda dhe jashtë vendit, por për fat të keq edhe për shumë matjanë dhe Dibranë.

Shkak është bërë rruga pothuaj e pakalueshme dhe braktisja e fshatit . Në këtë fshat Florina ka rreth tridhjetë vite që jeton, që kur është martuar.  Jetesa nuk ka qenë e lehte për Floridën dhe familjen e saj. Për dekada të vetmet të ardhura kanë qenë shitja e produkteve agrobujqësore si, fasulet e patatet, kryesisht tek të afërmit dhe e bimëve medicinale që familje i mbledh në bjeshkë. Fëmijët u rritën, njëri nga djemtë është larguar në emigracion, ndërsa tjetri punon në Peshkopi, por ende Florina vazhdon të prodhojë fasule e patate dhe të mbledhi bimë medicinale. Bashkëshorti, një ndërtuas duarartë, ashtu siç janë të gjithë burrat e kësaj anë punon herë pas here në ndërtim edhe larg shtëpisë dhe të ardhurat që krijon nuk janë të qëndrueshme. Në pranverë të dy me Florinën ngjiten në mal.’ Është e vështirë, tregon Florina. Çohemi në katër të mëngjesit dhe kthehemi natën vonë, gjashtë orë bëjmë rrugë çdo ditë, tre për t’u ngjitur dhe tre të tjera për të zbritur. Edhe procesi i mbledhjes nuk është i lehtë.”

Zona e Rabdishtit është e pasur me bimë medicinale dhe pjesa më e madhe e grave në Rabdisht  gjatë pranverës shpenzojnë shumë kohë në bjeshkë duke mbledhur bimë medicinale. Për fat, në Peshkopi është një qendër grumbullimi për bimët medicinale. Florina arrin të krijojë çdo vit pak të ardhura nga shitja e bimëve medicinale dhe boronicave, por këto të ardhura janë të pamjaftueshme për të plotësuar të gjitha nevojat e familjes prej katër anëtarësh.

Tashmë që po bëhet rruga dhe pas futjes së Rabdishtit në listën e 100 fshtarave turistikë, Florina ëndërron që banesën e saj prej guri ta kthejë në bujtinë, ashtu siç po sheh edhe bashkëfshatarë të tjerë ta bëjnë. “Edhe sot ne mirëpresim turistë në fshatin tonë, por ata janë të paktë. Ndodh edhe që na trokasin në derë dhe kërkojnë të blejnë produkte që prodhohen në këtë zonë, që është e njohur më produktet cilësore dhe me shije të veçantë. Synimi ynë është që ta kthejmë banesën në shtëpi pritjeje. Dhe ky nuk është thjesht dhe vetëm një dëshirë, kemi filluar të punojmë për këtë. Por duhet kohë dhe para dhe kemi nevojë për këshilla se si ngrihet dhe menaxhohet një bujtinë që pret turistë. Kjo ishte edhe arsyeja që e prita më shumë dëshirë ftesën për të marrë pjesë në aktivitet që po organizon IZHIQ me gratë në Dibër.”

Liljana Voka është një nga gratë e trajnuara nga Instituti per Zhvillim dhe Iniciativa Qytetare në kuadër të Projektit “Fuqizimi i rolit të gruas në zonën e Dibrës & promovimi i produkteve vendase” me mbështetjen financiare të Programit të Granteve të Vogla të Komisionit për Demokraci të Ambasadës së SHBA në Tiranë U.S. Embassy-Tirana

Para 30 vitesh, Liljana u martua në një familje blegtorësh të njohur në Muhurr të Dibrës. Ajo solli në jetë katër fëmijë dhe bashkë me rritjen e fëmijëve, u angazhua në mbështetjen e familjes së bashkëshortit për të ringjallur traditën e hershme të blegtorisë. Selmani, bashkëshorti, për rreth 25 vite e ndau jetën mes emigracionit në Greqi dhe punës për rimëkëmbjen e ekonomisë familjare në Muhurr. Ndryshimi i sistemit e gjeti familjen në varfëri ekstreme si të gjitha familjet shqiptare. Vetëm një lopë ishte e gjithë ‘pasuria’ që ushqente familjen. Demokracia hapi mundësi të reja. Familja Voka filloi ditë pas dite të krijonte tufën e bagëtisë dhe të merrej me përpunimin e qumështit. Fëmijët rriteshin dhe bashkë me ta edhe ekonomia blektorale e ngritur nga familja.

Pas rreth 20 vitesh, tashmë familja Voka ka një tufë prej 150 krerë dhish dhe 50 delesh. Ushqimin për bagëtinë e prodhojnë vetë, duke mbjellë pjesën më të madhe të 50 dylymëve me bimë foragjere. Selmani në Greqi ka punuar në ferma dhe fabrika të mëdha të përpunimit dhe prodhimit të bulmetit për eksport dhe e di rëndësinë e rujtjes së cilësisë së produktit, duke filluar nga lënda e parë që duhet të jetë 100% bio. “Që bulmeti të jetë i çertifikuara bio, duhet që toka që mbillet me ushqimin e bagëtitë të ketë të paktën tre vite  e pastër nga plehrat kimike”, është mësimi i parë që ka sjellë Selmani nga eksperienca në Greqi. Qumështi i siguruar nga bagëtia tashmë nuk mbulon vetëm nevojat e familjes për bulmet, ndaj familja Voka vite më parë vendosi të ngrejë një baxho aty në Muhurr. Gjithçka u mundësua me të ardhurat e krijuara nga bashkëshorti në emigracion dhe nga puna dhe angazhimi i të gjithë anëtarëve të familjes në kujdesin për bagëtitë. Në dimër bagëtitë i mbajnë në stallën që kanë ngritur në Muhurr, ndërsa në verë i çojnë në kullota në bjeshkët e Runjës, përballë Korabit. Dy djemtë e mëdhenj të familjes kanë emigruar, njëri në Angli dhe tjetri në Itali. Djali i vogël ndihmon me bagëtitë. Ai, së bashku me fejuarën e tij, e cila studion për agronomi në shkollën profesionale të Peshkopisë konsiderohen si ‘trashëgimtarët’ e biznesit.

Prej vitesh tashmë dita e Liljanës fillon në orën 4:30 të mëngjesit me mjeljen e bagëtive, vazhdon me angazhimin në baxho dhe përfundon në mesnatë në punët e shtëpisë. Por, Liljana nuk është e vetmja ‘femër’ e dedikuar në biznesin e familjes. Vajza e vetme e çiftit, Rebeka, e cila vazhdon studimet në shkollën e mesme të Peshkopisë konsiderohet si menaxherja e baxhos. Përveç mësimevedhe ndihmës që jep mamasë në punët e shtëpisë, Rebeka i kushtohet disa orë në ditë biznesit të familjes. Ajo merret me proceset ‘estetike’. Familja i ka besuar ndër të tjera edhe ambalazhimin e produkteve. “Sa e kemi këtu në shtëpi, e kemi menaxhere, pastaj do ta çojmë në Tiranë të studiojë për mjeke”, krenohet çifti.

Familja Voka nuk e njeh pushimin dhe nuk ka kohë të ankohet për lodhjen. Tashmë ata kanë filluar t’i shohin frutet e lodhjes së tyre. Të ardhurat që krijojnë nga produktet e baxhos janë të mira dhe arrijnë të mbulojnë jo vetëm kostot e produkteve, por edhe të përmbushin nevojat jetike të familjes. Qumështin e dhisë e përdorin për prodhimin e djathit dhe të gjizës, ndërsa qumështin e deles për kos. Produktet e Baxhos Muhurr janë të njohura në zonë dhe klientët që e njohin dhe e vlerësojnë cilësinë e produkteve të tij shkojnë vetë për të blerë djath, kos dhe gjizë. Kur i pyet nëse mendojnë të zgjerojnë tregun e shitjes, bashkëshortët Voka rrëfejnë se e kanë provuar më parë, por kanë hasur në disa probleme me shpërndarësit. Megjithatë kjo nuk do të thotë që nuk është në planet e tyre furnizimi i tregut jashtë Dibrës.

Marjeta Jusufi është një nga gratë e trajnuara nga IZHIQ në kuadër të Projektit “Fuqizimi i rolit të gruas në zonën e Dibrës & promovimi i produkteve vendase” me mbështetjen financiare të Programit të Granteve të Vogla të Komisionit për Demokraci të Ambasadës së SHBA në Tiranë U.S. Embassy-Tirana

16 vite më parë, Marjeta la qytetin e saj të lindjes, Bulqizën, për t’u martuar në fshatin Pilafe të Dibrës. Jeta nuk ishte e lehtë për familjen e re. Brenda pesë viteve familja u shtua me tre fëmijë. Marjeta tashmë duhet të kujdesej për tre fëmijët dhe familjen prej gjashtë anëtarësh, pasi me ta jeton edhe nëna e bashkëshortit. Gjendja ekonomike jo e qëndrueshme e familjes e detyron bashkëshortin e Marjetës të emigrojë herë pas here në Greqi, Itali, apo Gjermani.  Marjeta është e gatshme të kontribuojë edhe ekonomikisht në buxhetin e familjes së saj. Që në fillim ajo fillon të ushtrojë profesionin e parukieres, të cilin e vazhdon edhe sot, por klientët janë të paktë dhe të ardhurat gjithashtu.

Gjithë këto vite Marjeta është luhatur mes dilemës për të emigruar dhe për ta ndërtuar jetën me bashkëshortin dhe fëmijët e tyre larg atdheut, ose të qëndrojë në Pilafe për t’u përqendruar tek realizimin e ëndrrës së përbashkët me bashkëshortin: ngritja e një sipërmarrjeje të qëndrueshme agro-ushqimore në Dibër, në të cilën të ofrojnë produkte natyrale të zonës.

Aftësitë si amvisë të fituara në shtëpinë e vajzërisë ku nëna, vajzë nga Kalaja e Dodës, i ka mësuar të gatuaj të gjitha gatimet dhe produktet tradicionale, janë baza nga ka filluar Marjeta. Në një tavolinë modeste ka vendosur me kujdes produktet e prodhuara prej saj, fli me rende, specat me gjizë, kompostot e frutave, frutat, mjalti, arrat, etj., në panairin e organizuar nga Bashkia Dibër një vit më parë.  Produktet u pëlqyen dhe tavolina u boshatis shpejt. Por, edhe pas kësaj, Marjeta e ka të vështirë të gjejë klientë dhe treg të qëndrueshëm. Megjithatë ka vendosur të luftojë dhe të mos tërhiqet. “Së bashku me bashkëshortin kemi vendosur të përpiqemi ta ngrejmë këtu të ardhmen për veten dhe fëmijët. Nëse do të largohemi do të punojmë për të tjerët dhe do të mbetemi emigrantë. Duam të bëhemi zotër të punës dhe të pronës sonë. Këtu Zoti na ka bërë dhuratë natyrën e bukur dhe pasuritë e pafundme.”

Vitet e fundit me vëllanë e Marjetës kanë blerë 24 koshere bletësh që do t’i shtojnë në të ardhmen. Mjaltin aktualisht ua shet të njohurve dhe e ‘reklamon’ tek parukeria. Me rritjen e prodhimit parashikon që do t’i duhet të mendojë për marketingun dhe sigurimin e tregjeve më të mëdha dhe të sigurta. Së bashku me bashkëshortin kanë pak vite që kanë filluar të rrisin edhe numrin e pemëve frutore, vishnje, ftua, mollë. Tërë kujdesi dhe ‘meraku’ i Marjetës sot është që produktet e saj të jenë cilësore dhe natyrale, të pakontaminuara nga pesticide dhe produktet e dëmshme.

Marjeta është një luftëtare e vërtetë dhe ka vendosur të bëhet sipërmarrëse e suksesshme. Në moshën 40-vjeçare ka filluar shkollën e lartë në Tetovë për pedagogji, por edhe atje mendjen e ka tek sipërmarrja që po përpiqet të krijojë. Është e sigurt për cilësinë e produkteve që prodhon, por e di se i nevojitet një certifikim nga institucione ose struktura profesioniste. Sapo dëgjoi  për konkursin “Mjalti më i Mirë” që zhvillohet çdo vit të Tetovë, nuk ngurroi të regjistrohej.

“Konkursi në Tetovë dhe trajnimi i ofruar nga IZHIQ erdhën në momentin e duhur për mua që ndodhem në hapat e para të ngritjes së biznesit. Shpresoj që, me ndihmën e stafit profesional të IZHIQ, të arrij të hedh hapa të sigurtë në ngritjen e një biznes familjar agro-ushqimor, duke përdorur mjetet e duhura për promovimin dhe marketimin e produkteve me emër të Dibrës.”